Αυτή είναι η εισαγωγή του βιβλίου μου που αναμένεται να κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία μέχρι τις 20 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Κριτική.


Πριν από δυόμισι χρόνια δεν φανταζόμουν ότι θα έγραφα βιβλίο για το ελληνικό πανεπιστήμιο. Ήμουν ένας νέος αναπληρωτής καθηγητής χωρίς εργασιακή εμπειρία σε ελληνικό πανεπιστήμιο ή ειδική κατάρτιση σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής. Γνωρίζοντας όμως κάποια «ευτράπελα» στα πανεπιστήμιά μας και έχοντας ακούσει ότι επίκειται αλλαγή του θεσμικού πλαισίου, σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό να γραφτεί μια επιστολή από επιστήμονες του εξωτερικού που να σκιαγραφεί τα κακώς κείμενα και να καταθέτει προτάσεις για τη διόρθωσή τους.

Η πρωτοβουλία είχε απήχηση. Το Νοέμβριο του 2005 η επιστολή είχε γραφτεί και είχαν συγκεντρωθεί γύρω στις 170 υπογραφές. Μια ιστοσελίδα δημιουργήθηκε για να τη φιλοξενήσει, το GreekUniversityReform.org (GUR), και αποσπάσματά της δημοσιεύθηκαν στον ελληνικό Τύπο. Το Υπουργείο Παιδείας ουδέποτε απάντησε ή αναγνώρισε την πρωτοβουλία αυτή ούτε και την αξιοποίησε στο ελάχιστο κατά τη διάρκεια των αναταραχών στα πανεπιστήμια την επόμενη χρονιά. Η πιο ενδελεχής ενασχόλησή μου με τα κοινά έκτοτε με οδήγησε να κατανοήσω βαθύτερα την παθογένεια στο ελληνικό πολιτικό σύστημα και στην ελληνική κοινωνία.

Το βιβλίο αυτό βασίζεται σε πλειάδα κειμένων που δημοσιεύθηκαν στο διαδίκτυο τα δύο τελευταία χρόνια, με κύρια πηγή το ιστολόγιο (blog) Greek University Reform Forum (GURF, https://greekuniversityreform.wordpress.com). Το GURF ξεκίνησε το Μάρτιο του 2006 και έκτοτε έχει προσελκύσει πάνω από 400.000 επισκέψεις. Με 345 άρθρα και πάνω από 7.000 σχόλια έχει καταφέρει να γίνει σημείο συνάντησης για πανεπιστημιακούς, φοιτητές και απλούς πολίτες, που αγωνιούν για την τύχη του ελληνικού πανεπιστημίου. Εξελίσσεται σιγά σιγά σε μια δημόσια «δεξαμενή σκέψης» για την ελληνική εκπαίδευση. O διάλογος είναι ουσιώδης, ειλικρινής, ανεπιτήδευτος και συνήθως υψηλού επιπέδου. Άλλες πηγές αποτέλεσαν το φόρουμ της εφημερίδας Τα Νέα για τα πανεπιστήμια (Ιούνιος 2006), άρθρα ή σχόλια σε άλλα ιστολόγια, όπως το e-rooster και το (τεθνεώς) diablog, καθώς και μια ομιλία σε συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας για την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (Δεκέμβριος 2007). Σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό να συλλεχθούν αυτά τα κείμενα σε μία ενιαία και ολοκληρωμένη πρόταση και ν’ αποκτήσουν τη μονιμότητα που προσφέρει ένα βιβλίο και όχι κάποιος σκληρός δίσκος της wordpress.com. Επιπλέον, ένα βιβλίο μπορεί να φτάσει και σε ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο.

Η υποβάθμιση του πανεπιστημίου ισοδυναμεί με εθνική καταστροφή. Με την προϊούσα παγκοσμιοποίηση, αν τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν εκσυγχρονιστούν, θα υπερφαλαγγιστούν από αυτά των ευρωπαϊκών, ή ακόμη και των γειτονικών βαλκανικών χωρών. Δεν είναι η εκπαίδευση των φοιτητών το μόνο διακύβευμα. Το πανεπιστήμιο παίζει καίριο ρόλο σε μια κοινωνία: οφείλει να είναι η πνευματική πρωτοπορία, η «ατμομηχανή» για την πρόοδο της χώρας. Πανεπιστημιακοί γράφουν τα βιβλία που διδάσκονται στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Πανεπιστημιακοί στελεχώνουν επιτροπές, οργανισμούς και υπουργεία. Επομένως, η ποιότητα των πανεπιστημίων επηρεάζει ολόκληρο το εκπαιδευτικό, οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας. Oι λύσεις δεν είναι εύκολες, αλλά είναι δυνατόν να βρεθούν αν αξιοποιηθεί και η διεθνής εμπειρία – αρκεί να υπάρχει θέληση. Δυστυχώς, η θέληση εκ μέρους της πανεπιστημιακής κοινότητας είναι άτονη, καθώς πολλοί είτε «βολεύονται» απ’ την παρούσα κατάσταση είτε έχουν παραιτηθεί απογοητευμένοι. Oύτε και απ’ τους πολιτικούς φαίνεται να υπάρχει βούληση, είτε απ’ το φόβο του πολιτικού κόστους είτε από ραθυμία είτε από ιδιοτέλεια.

Αποτελεί επιτακτικό ζητούμενο η αποκομματικοποίηση των πανεπιστημίων, να περάσουν δηλαδή τα πανεπιστήμια απ’ τη σφαίρα επιρροής των κομμάτων στη σφαίρα της κοινωνίας των πολιτών. Όμως αυτό δεν θα γίνει ποτέ αν οι πολίτες δεν το απαιτήσουν. Και για να το απαιτήσουν πρέπει να ενημερωθούν. Αυτό το στόχο υπηρετεί το παρόν βιβλίο: να παρουσιάσει τα πράγματα όπως είναι, να εκθέσει τα κακώς κείμενα σε όλο το θλιβερό τους μεγαλείο, ώστε να βοηθήσει να υπάρξει κοινωνική πίεση που θα οδηγήσει σε βαθιά μεταρρύθμιση. Εδώ που έφτασαν τα πράγματα, η «ρεφορμιστική» προσέγγιση που επιδιώκει μικρές, σταδιακές βελτιώσεις και η επίκληση στη συνείδηση του κάθε πανεπιστημιακού δεν αρκούν· απαιτείται θεσμική ρήξη.

Η κρίση στο πανεπιστήμιο είναι μέρος της γενικότερης βαθιάς παρακμής στην οποία έχει βυθιστεί η χώρα. Η δημόσια εκπαίδευση συνολικά νοσεί. Το φροντιστήριο τείνει να υποκαταστήσει το σχολείο. Το κράτος δεν λειτουργεί ικανοποιητικά. Το πολιτικό σύστημα αδυνατεί ή δεν θέλει να λύσει τα μεγάλα προβλήματα του τόπου. Η διαφθορά έχει φτάσει στο κόκκαλο. Oι ηθικές αντιστάσεις έχουν εκμηδενιστεί. Το πλέον απογοητευτικό είναι ότι η νέα γενιά φαίνεται να έχει διαβρωθεί σε μεγάλο βαθμό απ’ την κυρίαρχη ιδεολογία του ατομισμού, του ευδαιμονισμού και του εύκολου κέρδους και δείχνει ελάχιστη διάθεση να παλέψει για ν’ ανατρέψει αυτή την κατάσταση. Είναι λυπηρό που οι πιο δυναμικοί πολέμιοι της αξιολόγησης στα πανεπιστήμια είναι μερίδα των φοιτητών! «Δεν ξέρω από πού να πιαστώ», μου είπε πρόσφατα ένας νέος συνάδελφος. Ελπίζω αυτό το βιβλίο ν’ αποτελέσει σημείο αναφοράς και να βοηθήσει στη διαμόρφωση ενός πυρήνα ανθρώπων που νοιάζονται για το κοινό καλό.

Η δραστηριότητά μου στο διαδίκτυο τα τελευταία δυόμισι χρόνια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα «διαδικτυακό αντάρτικο» (εξάλλου έχω επανειλημμένα αποκληθεί στο GURF «καπετάν Θέμης»!). Πράγματι, πράξεις όπως η δημοσιοποίηση στοιχείων για το ερευνητικό έργο κάθε μέλους ΔΕΠ σε τμήματα ελληνικών πανεπιστημίων, η επιθετική κριτική σε ολόκληρο το πολιτικό σύστημα, το «ξεμπρόστιασμα» επιφανών προσώπων της δημόσιας σφαίρας –όλα αυτά απ’ την ασφάλεια μιας μόνιμης θέσης στο εξωτερικό– θυμίζουν λίγο αντάρτικο. Θέλω να τονίσω εδώ ότι ουδέποτε επιδίωξα θέση στο ελληνικό πανεπιστήμιο και ουδέποτε είχα κάποια αρνητική εμπειρία από αυτό. Επομένως, δεν υφίσταται ζήτημα προσωπικής εμπάθειας. Όμως θα θέλαμε πολύ, εγώ και πολλοί άλλοι σαν κι εμένα, να είχαμε τη δυνατότητα να ζήσουμε και να δουλέψουμε στην Ελλάδα χωρίς να παραιτηθούμε απ’ τις φιλοδοξίες μας ή να κάνουμε συμβιβασμούς στην αξιοπρέπειά μας.

Το βιβλίο δεν περιορίζεται σε καταγγελίες και παράπονα. Στο δεύτερο μέρος γίνονται λεπτομερείς προτάσεις για τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις. Απευθύνεται πρώτα απ’ όλα σε συναδέλφους πανεπιστημιακούς, όσοι τουλάχιστον από αυτούς ενδιαφέρονται για το δημόσιο συμφέρον. Αυτοί φυσικά γνωρίζουν τα προβλήματα από πρώτο χέρι, αλλά πολλές φορές διστάζουν να τα συζητήσουν δημόσια. Ελπίζω το βιβλίο να τους ωθήσει σε συλλογική δράση. Το βιβλίο απευθύνεται επίσης σε πολιτικά πρόσωπα. Δεν μπορούν πλέον να επικαλεστούν ότι δεν γνωρίζουν τα προβλήματα. Oφείλουν ν’ αναλάβουν τις ευθύνες τους. Τρίτον, απευθύνεται σε φοιτητές, τα κυρίως θύματα απ’ την υποβάθμιση των πανεπιστημίων, που συχνά αποπροσανατολίζονται απ’ τις δυνάμεις της συντήρησης. Τέλος, ελπίζω το βιβλίο να διαβαστεί και απ’ το ευρύ κοινό. Η Παιδεία είναι υπόθεση όλης της κοινωνίας. Όποιος αναγνώστης, πανεπιστημιακός, φοιτητής ή απλός πολίτης συμφωνεί με τις προτάσεις που περιέχονται σε αυτό και είναι διατεθειμένος να βοηθήσει στην προώθησή τους ας επικοινωνήσει μαζί μου.

Oι ιδέες μας δεν διαμορφώνονται εν κενώ· καθετί που διαβάζουμε μας επηρεάζει. Προσπάθησα όσο μπόρεσα ν’ αναγνωρίσω τις ιδέες άλλων. Σημαντική συμβολή στο βιβλίο είχαν άτομα που συμμετείχαν και συμμετέχουν σε συζητήσεις στο GURF, μεταξύ των οποίων συνάδελφοι (Βασίλης Βασσάλος, Βασίλης Βεσκούκης, Λουκάς Βλάχος, Oρέστης Καλογήρου, Ιωάννης Πανάρετος, Νίκος Χατζησάββας, Κλεάνθης Θραμπουλίδης, Λεωνίδας Ηρακλειώτης, Κώστας Δανιηλίδης, Γιάννης Μπριλάκης, Στέλιος Φραγκόπουλος, Θανάσης Κίζος, Rebel@Work, Panos Kokkinos, Basil, nzaf, pitsika, TheChemist, tg, rien, Μάρκος, Γέρων, τρία πουλάκια κάθονται, AAT, Min gyrisete stin Ellada κ.ά.) και φοιτητές (Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης, Σωτήρης Γεωργανάς, stojohn, Hannibal ante portas, FrapDigo, emporas, anisihos, φοιτητάκος, Karpidis, Μέμα κ.ά.). Επηρεάστηκα επίσης από πολλά άρθρα και βιβλία πανεπιστημιακών που είδαν το φως της δημοσιότητας τα τελευταία δύο χρόνια (μια εκτεταμένη συλλογή από συνδέσεις σε άρθρα δίνεται στο GUR/news.html [1]).

Ευχαριστώ θερμά τους φίλους και συναδέλφους που έκαναν διορθώσεις και συστάσεις. Πρώτος απ’ όλους ο Κώστας Τσίπης, συνταξιούχος καθηγητής του MIT. Τον νιώθω σαν τον καλύτερο φίλο μου κι ας μην έχουμε συναντηθεί ποτέ. Παρά τις πολλές μάχες που έδωσε και έχασε για την Ελλάδα, δεν το βάζει κάτω, εξακολουθεί να προσπαθεί και να ελπίζει. Επίσης, ευχαριστώ τον Χαρίδημο Τσούκα, έναν αδέσμευτο διανοητή με σπάνια –κατά τη γνώμη μου– ευθυκρισία, για την προθυμία του να προλογίσει το βιβλίο και για την πολύτιμη βοήθεια που μου πρόσφερε στην εξεύρεση εκδότη. Επίσης τους Ευθύμη Καξίρα, Χαράλαμπο Μουτσόπουλο, Λεωνίδα Ρεσβάνη, Γιώργο Παπαθεοδώρου, Διομήδη Λογοθέτη, Ιωάννη Ιωαννίδη, Νίκο Σκαρμέα, Μανώλη Αντωνογιαννάκη, Λουκά Βλάχο, Κώστα Δανιηλίδη, Λεωνίδα Ηρακλειώτη, Βασίλη Βασσάλο, Ιωάννη Μπριλάκι, Διονύση Γουσέτη, Κώστα Μιχαηλίδη, Ζέφη Αθανασίου, Μάνο Ματσαγγάνη, και άλλους συναδέλφους για τα σχόλιά τους που βελτίωσαν πολύ το αρχικό κείμενο. Τα σχόλια ήταν τόσο πολλά και ουσιαστικά, που ως ένα βαθμό καθιστούν το βιβλίο συλλογικό έργο. Ευχαριστώ τέλος θερμά τη Βασιλική Κούλα για τις φιλολογικές της παρατηρήσεις, και τους πανεπιστημιακούς που προθυμοποιήθηκαν να σχολιάσουν το βιβλίο. Ελπίζω τα κείμενά τους ν’ αποτελέσουν την απαρχή ενός ουσιαστικού και ειλικρινούς διαλόγου.

Το βιβλίο αφιερώνεται στη μνήμη της Αμαλίας Καλυβίνου, μιας γενναίας κοπέλας που έστησε το δικό της «διαδικτυακό αντάρτικο» κατά της διαφθοράς και της ασυνειδησίας πολλών –δυστυχώς– Ελλήνων γιατρών στο fakellaki. blogspot.com.

Νέα Υόρκη, 20/4/2008

[1] Συντομογραφία της διαδικτυακής διεύθυνσης http://greek universityreform.org/news.html. Παρομοίως και σε άλλα σημεία του βιβλίου.