Από τις δημοσκοπήσεις που έχω διαβάσει στις εφημερίδες τα τελευταία δύο χρόνια, μιά από τις πιό διαφωτιστικές ήταν αυτή στην Καθημερινή πέρυσι. Ανάμεσα στα ερωτήματα ήταν και ένα για την αξία της εργασίας σε σχέση με αυτήν του ελεύθερου χρόνου:

Οι δύο στους τρεις Ελληνες (66%) θεωρούν ότι [ο ελεύθερος χρόνος] έχει μεγαλύτερη αξία από την εργασία, άποψη που συμμερίζεται εν τέλει μόνο το 48% των Ευρωπαίων, ενώ πιστοί στις δικές τους παραδόσεις, οι Γερμανοί εμφανίζουν ακριβώς την αντίστροφη από την Ελλάδα εικόνα με τους δύο στους τρεις να δίνουν το πρόκριμα στην εργασία, για να πάρουν έτσι τον ευρωπαϊκό κότινο εργατικότητος, στον αντίποδα των Κυπρίων που σε ποσοστό 69% προτιμούν τις… διακοπές.


Αυτό ταιριάζει απόλυτα στην εικόνα που έχω σχηματίσει για μας τους νεοέλληνες. Υπάρχει μιά μειοψηφία, γύρω στο 30%, που είναι δημιουργικοί, εργατικοί, και ακέραιοι. Και μιά πλειοψηφία γύρω στο 70% που προτιμάει το χαβαλέ, το καθισιό, την καλοπέραση, το βόλεμα, και τις λαμογιές. Φυσικά υπεραπλουστεύω. Η ακεραιότητα και η εργατικότητα δεν συνυπάρχουν πάντα, ούτε όλοι οι καλοπερασάκηδες είναι λαμόγια. Αλλά είναι νομίζω μιά χρήσιμη υπεραπλούστευση. Ο διαχωρισμός αυτός τέμνει εγκάρσια τους παραδοσιακούς ιδεολογικούς χώρους. Προσωπικά γνωρίζω δημιουργικούς και ακέραιους ανθρώπους που ανήκουν σε κάθε πολιτική παράταξη. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι περίεργο που βρισκόμαστε στην κατάσταση που βρισκόμαστε. Η «φυλή του χαβαλέ» κυριαρχεί παντού: στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στην πολιτική, παντού. Η «φυλή της δημιουργίας» προσπαθεί, αλλά είτε γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης (όλοι έχουμε ακούσει για κάποιο δημόσιο υπάλληλο που κάνει τη δουλειά πολλών άλλων που κάθονται), είτε σηκώνεται και φεύγει στο εξωτερικό για να δει μιάν άσπρη μέρα. Δεν είναι τυχαίο που όλο μιλάμε για αξιοκρατία και αξιοκρατία δεν βλέπουμε. Η κυρίαρχη «φυλή του χαβαλέ» ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ την αξιοκρατία (βλέπε αντιδράσεις στην κατάργηση της επετηρίδας και τη θέσπιση του ΑΣΕΠ. Βλέπε προσπάθειες της τωρινής κυβέρνησης για υπονόμευση του ΑΣΕΠ και την προώθηση ημετέρων).

Πού οφείλονται άραγε αυτές οι διαφορές π.χ. μεταξύ Ελλήνων και Γερμανών; Είναι θέμα γονιδίων, θέμα κλίματος, ή θέμα κουλτούρας η οποία μεταδίδεται από γενιά σε γενιά; Δεν είμαι σίγουρος. Ίσως ένας συνδυασμός των παραπάνω.

Μπορεί να αλλάξει ένας λαός; Υπάρχει προηγούμενο στην ιστορία; Αν ναι, πώς; Φυσικά δεν είναι εύκολο, γιατί η κουλτούρα που προσφέρεται μέσω της οικογένειας, της τηλεόρασης, και του κοινωνικού περίγυρου ακολουθεί και αναπαράγει την κυρίαρχη ιδεολογία του χαβαλέ. Απαιτούνται θεσμικές μεταρρυθμίσεις (π.χ. νέο σύνταγμα που να ευνοεί την αξιοκρατία στην πολιτική), παρεμβάσεις στην εκπαίδευση, και επικοινωνιακές εκστρατείες (άρθρα σε εφημερίδες, μπλογκς κτλ). Όμως για τα πρώτα δύο χρειάζεται πολιτική εξουσία και το τρίτο χρειάζεται πολλή και συντονισμένη δράση.

Και χωρίς αλλαγή των συσχετισμών, η Ελλάδα θα ήταν σε πολύ καλύτερη μοίρα αν αυτό το 30% των δημιουργικών πολιτών βρισκόταν σε θέσεις εξουσίας (πολιτική, τοπική αυτοδιοίκηση, δημόσιοι οργανισμοί, διοικήσεις πανεπιστημίων, κτλ). Η ποιοτική διακυβέρνηση είναι αίτημα καθολικό. Όμως η «φυλή του χαβαλέ» θέλει ποιοτική διακυβέρνηση μέχρι εκεί που αρχίζουν να θίγονται τα προνόμιά της. Θέλουν π.χ. μιά κυβέρνηση που να μπορεί να τους προστατεύσει από τις πυρκαγιές, αλλά όχι μιά κυβέρνηση που θα τους κατεδαφίσει τα αυθαίρετα. Θέλουν μιά κυβέρνηση που να διαχειρίζεται χρηστά τους δημόσιους πόρους αλλά όχι μιά κυβέρνηση που θα αυξήσει π.χ. το χρόνο συνταξιοδότησής τους κατά 2 χρόνια. Δυστυχώς, αυτό δεν γίνεται. Ένας δημιουργικός πολιτικός είτε αναγκάζεται να συμβιβαστεί για να επιβιώσει είτε αποβάλλεται από το σύστημα (π.χ. Μάνος, Ανδριανόπουλος). Ύστερα, οι ίδιοι αυτοί που άμεσα ή έμμεσα τους αποβάλλουν παραπονιούνται για κακή διακυβέρνηση.

Υπάρχει λύση; Τι πρέπει να κάνουν, πώς πρέπει να συντονιστούν οι δημιουργικοί άνθρωποι ώστε να πάρουν στα χέρια τους τις τύχες της χώρας; Τεράστιο ερώτημα. Από την απάντηση όμως εξαρτάται το μέλλον της Ελλάδας.

Πρώτα από όλα, οι δημιουργικοί πολίτες δεν πρέπει να περιμένουν κάποιος να τους φωνάξει και να τους αναθέσει ευθύνες. Αν δεν διεκδικήσουν οι ίδιοι ρόλο στην πορεία της χώρας, δεν πρόκειται να τους δοθεί ποτέ. Χωρίς την συνεχή και αμείλικτη στηλίτευση της αναξιοκρατίας, αξιοκρατία δεν θα δούμε ποτέ. Δεύτερον, θέλει πολλή ψυχραιμία, υπομονή, και επιμονή. Κάθε μεταρρυθμιστική ή πολιτική πρόταση πρέπει να στηρίζεται με στοιχεία και επιχειρήματα. Κάθε αντίδραση πρέπει να ανασκευάζεται ορθολογικά. Όσο παράλογοι κι εθελοτυφλούντες να είναι οι «χαβαλέ», δεν μπορούν να αρνηθούν την αλήθεια αν κάποιος τους την παρουσιάσει ξεκάθαρα.

Δυστυχώς η «δημιουργική φυλή» είναι πολύ κουρασμένη από τις μάχες που δίνει καθημερινά σε προσωπικό επίπεδο. Πολλοί θεωρούν μάταιο τον αγώνα αυτό, και κοιτάνε να περισώσουν ό,τι μπορούν στην προσωπική τους ζωή ή στην επιστήμη τους. Και γω πολλές φορές αναρωτιέμαι μήπως χάνω το χρόνο μου. Αντί να κάθομαι να προσπαθώ να εξηγήσω τα αυτονόητα ή να κάνω διάλογο με κουφούς ή ανίδεους, θα μπορούσα να κοιτάω την καριέρα μου (την έχω ακούσει αυτή τη συμβουλή). Αλλά όλοι χρωστάμε κάτι σε αυτήν τη χώρα. Αυτή μας μεγάλωσε, αυτή μας σπούδασε. Πρέπει τουλάχιστον να ξεπληρώσουμε το χρέος αυτό. Που και που λαμβάνω ένα ηλεμήνυμα από κάποιον εντελώς άγνωστο που μου λέει, συνέχισε αυτό που κάνεις γιατί χρειαζόμαστε τέτοιες φωνές. Αυτό αξίζει περισσότερο από 4-5 papers παραπάνω. Αλλά φυσικά δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον. Χρειάζεται κι άλλοι να συνεισφέρουν στον αγώνα αυτό.

Έχουμε λόγους να είμαστε αισιόδοξοι; Τι να πω, δεν ξέρω. Πολύς κόσμος στην Ελλάδα διψάει για μιά νέα αλλαγή, αλλά δεν ξέρει ακριβώς τι πρέπει να είναι. Είμαι σίγουρος ότι αν οι δημιουργικοί άνθρωποι αποφάσιζαν να συντονιστούν και να παρέμβουν, θα είχαμε αποτέλεσμα. Η πρόκληση είναι να βρεθούν συγκεκριμένες, εύστοχες δράσεις που να περιέχουν μιά αμυδρή έστω προοπτική επιτυχίας. Μία πιθανή δράση είναι η δημιουργία think tanks για την επεξεργασία λεπτομερών λύσεων σε προβλήματα του τόπου (π.χ. φροντιστήρια, μέση εκπαίδευση, δημόσια υγεία, κτλ). Η Αμερική είναι γεμάτη από δαύτα. Μία άλλη δράση είναι η δημιουργία οργανώσεων που να κάνουν λόμπυ και να στηρίζουν οικονομικά (και διαφανώς) πολιτικούς υποψηφίους όλων των κομμάτων που συμμερίζονται τις ιδέες τους. Μία άλλη δράση είναι η έκδοση περιοδικών, εφημερίδων, βιβλίων, ή η δημιουργία τηλεοπτικών καναλιών (ο Καρατζαφέρης δηλαδή είναι πιό μάγκας;). Μιά άλλη δράση είναι η δημιουργία και η στήριξη νέων κομμάτων (προσωπικά βλέπω με πολύ θετικό μάτι την Φιλελεύθερη Συμμαχία αλλά και τους Οικολόγους-Πράσινους). Η πιό απλή δράση είναι φυσικά το στήσιμο ενός μπλογκ. Είναι εύκολο και δεν κοστίζει τίποτε. Είναι σημαντικό να ακουστεί η φωνή του κάθε δημιουργικού πολίτη. Μπορεί να είμαστε μειοψηφία, αλλά έχουμε δίκιο. Αυτό μετράει πολύ.

The darkest hour is just before dawn, λέει ένα αγγλικό ρητό.